Cümledeki Yerine Göre Kelimeler: (مرفوع – منصوب – مجرور – مجزوم)

Arapça’da kelimeler cümledeki konumlarına göre farklı irab (إعراب) durumlarına girerler. Son harflerinin harekeleri veya (illet harfi ise) harfin kendisi değişir. Bir kelimenin cümlede hangi görevde olduğunu anlamak için onun ref’ (مرفوع), nasb (منصوب), cer (مجرور) veya cezm (مجزوم) halinde olup olmadığına bakılır.

1️⃣ Ref’ (مرفوع) – Ötre Hareketiyle Gelen Kelimeler

📌 Merfû’ kelimeler, genellikle ötre (ضمة) veya onun yerine geçen bir işaretle gelir.

🔹 Merfû’ olan unsurlar:
✔ Mübteda (المبتدأ) → İsim cümlesinin öznesi
✔ Haber (الخبر) → İsim cümlesinin yüklemi
✔ Fâil (الفاعل) → Fiil cümlesinde işi yapan öğe
✔ Naibü’l-Fâil (نائب الفاعل) → Edilgen (meçhul) cümlede özne yerine geçen öğe
✔ Kâne ve benzeri fiillerin haberi (خبر كان وأخواتها)
✔ İnne ve benzeri edatların ismi (اسم إن وأخواتها)

📌 Örnekler:

• الطالبُ مجتهدٌ. (Talebe çalışkandır.) → الطالبُ (Mübteda – Mervû’)
• ذهبَ المعلمُ إلى الفصلِ. (Öğretmen sınıfa gitti.) → المعلمُ (Fâil – Mervû’)
• كان الجوُّ جميلًا. (Hava güzel idi.) → الجوُّ (Kâne’nin ismi – Mervû’)

✍ İrab İşareti:
🔹 Tekil isimler için: ضمة (ötre)
🔹 İkili isimler için: ألف (elif) → المعلمانِ
🔹 Cemi Müzekker Salim için: واو (vav) → المسلمونَ

2️⃣ Nasb (منصوب) – Üstün Hareketiyle Gelen Kelimeler

📌 Mansûb kelimeler, üstün (فتحة) veya onun yerine geçen bir işaretle gelir.

🔹 Mansûb olan unsurlar:
✔ Fiil cümlesinde mef’ûl (المفعول به) → Nesne
✔ Hal (الحال) → Fiili yapanın durumunu belirten kelime
✔ İstisna edilen kelime (المستثنى) → إِلَّا edatıyla yapılan istisnalar
✔ Mef’ûlün Mutlak (المفعول المطلق) → Fiili pekiştirmek için kullanılan masdarlar
✔ İnne ve benzeri edatların ismi (اسم إن وأخواتها)
✔ Kâne ve benzeri fiillerin haberi (خبر كان وأخواتها)

📌 Örnekler:

• رأيتُ الطالبَ في المدرسة. (Öğrenciyi okulda gördüm.) → الطالبَ (Mef’ûl – Mansûb)
• إنَّ الصبرَ جميلٌ. (Şüphesiz sabır güzeldir.) → الصبرَ (İnne’nin ismi – Mansûb)
• كتبَ الرجلُ الدرسَ بسرعةٍ. (Adam dersi hızlı bir şekilde yazdı.) → الدرسَ (Mef’ûl – Mansûb), بسرعةٍ (Hal)

✍ İrab İşareti:
🔹 Tekil isimler için: فتحة (üstün)
🔹 İkili isimler için: ياء (ye) → المعلمينِ
🔹 Cemi Müzekker Salim için: ياء (ye) → المسلمينَ

3️⃣ Cer (مجرور) – Esre Hareketiyle Gelen Kelimeler

📌 Mecrûr kelimeler, esre (كسرة) veya onun yerine geçen bir işaretle gelir.

🔹 Mecrûr olan unsurlar:
✔ Harf-i cer ile gelen isimler (اسم مجرور بحرف الجر)
✔ Mudaaf’un ileyh (المضاف إليه) → İsim tamlamalarında tamlanan
✔ Yemin edatlarıyla kullanılan isimler (اسم مجرور بالباء أو الواو أو التاء)

📌 Örnekler:

• ذهبتُ إلى المدرسةِ. (Okula gittim.) → المدرسةِ (Harf-i cerden dolayı mecrûr)
• كتابُ الطالبِ على الطاولة. (Öğrencinin kitabı masanın üzerindedir.) → الطالبِ (Mudaaf’un ileyh – Mecrûr)

✍ İrab İşareti:
🔹 Tekil isimler için: كسرة (esre)
🔹 İkili isimler için: ياء (ye) → المعلمينِ
🔹 Cemi Müzekker Salim için: ياء (ye) → المسلمينَ

4️⃣ Cezm (مجزوم) – Sakin veya Cezm İşaretiyle Gelen Kelimeler

📌 Meczûm kelimeler, cezm (سكون) veya harf düşmesi ile gelir.

🔹 Meczûm olan unsurlar:
✔ Cezm edatlarından sonra gelen fiiller (الفعل المضارع المجزوم بأدوات الجزم) → لم, لا الناهية, لَمَّا, لام الأمر
✔ Şart cümlesindeki fiiller (الفعل المضارع المجزوم في جملة الشرط)

📌 Örnekler:

• لم يذهبْ إلى المدرسةِ. (Okula gitmedi.) → يذهبْ (Cezm işareti: Sükûn)
• لا تكتبْ بسرعةٍ! (Hızlı yazma!) → تكتبْ (Cezm işareti: Sükûn)
• إنْ تجتهدْ تنجحْ. (Çalışırsan başarılı olursun.) → تجتهدْ ve تنجحْ (Şart fiili ve cevabı – Cezm)

✍ İrab İşareti:
🔹 Tekil fiiller için: سكون (**cezm işareti olarak sakin harf/sükûn)
🔹 Sonu illet harfiyle biten fiillerde: Harf düşmesi → يسعى → لم يسعَ
🔹 Cemi Müzekker fiillerde: نون harfinin düşmesi → يكتبونَ → لم يكتبوا

5️⃣ Özet

Bu konuda daha fazla alıştırma ister misiniz? 😊