İsim Cümlesi (الجملة الاسمية) – Mübteda ve Haber

Arapça’da isim cümlesi (الجملة الاسمية), isim veya zamirle başlayan ve yüklem içeren bir cümledir. Mübteda (المبتدأ) ve Haber (الخبر) olmak üzere iki ana unsurdan oluşur.

1. Mübteda (المبتدأ) – Başlangıç Ögesi

Tanım:
Mübteda, isim cümlesinin konusudur. Cümlede hakkında bilgi verilen ögedir.

Özellikleri:
✔ İsim veya zamir olur.
✔ Cümlenin başında yer alır.
✔ Her zaman merfu (رفع) yani dammeli olur.

Örnekler:

  • الطالبُ مجتهدٌ. (Öğrenci çalışkandır.)
  • العلمُ نورٌ. (Bilgi bir nurdur.)
  • أنا سعيدٌ. (Ben mutluyum.)

2. Haber (الخبر) – Yüklem

Tanım:
Haber, mübteda hakkında verilen bilgidir.

Özellikleri:
✔ İsim, sıfat, cümle veya edatlı bir ifade olabilir.
✔ Mübteda ile uyumlu olur (tekillik, çoğulluk, eril-dişil).
✔ Merfu (رفع) yani dammeli olur.

Türleri:

1️⃣ Tek Kelimelik Haber (الخبر المفرد)

Tek bir kelimeyle mübteda hakkında bilgi verir.

  • المعلمُ ذكيٌّ. (Öğretmen zekidir.)
  • السماءُ صافيةٌ. (Gökyüzü açıktır.)

2️⃣ Cümle Halindeki Haber (الجملة الخبرية)

Haber, fiil cümlesi veya isim cümlesi olabilir.

  • الطالبُ يدرسُ في المكتبةِ. (Öğrenci kütüphanede ders çalışıyor.)
  • الجوُّ اليومَ جميلٌ. (Hava bugün güzeldir.)

3️⃣ Önekli (Edatsal) Haber (الخبر شبه الجملة)

Haber, harf-i cerli (جار ومجرور) veya zarf ile (ظرف ومضاف إليه) olabilir.

  • الكتابُ على الطاولةِ. (Kitap masanın üzerindedir.)
  • المدرسةُ في المدينةِ. (Okul şehirde.)
  • الطلابُ أمامَ الصفِّ. (Öğrenciler sınıfın önündedir.)

3. Mübteda ve Haber Arasındaki Uyum

  • Mübteda ve haber tekil, ikil veya çoğul olabilir.
  • Cinsiyet (eril – dişil) uyumu gerekir.

Örnekler:

  • الولدُ مجتهدٌ. (Oğlan çalışkandır.)
  • البنتُ مجتهدةٌ. (Kız çalışkandır.)
  • الطالبانِ مجتهدانِ. (İki öğrenci çalışkandır.)
  • المهندسونَ ماهرونَ. (Mühendisler yeteneklidir.)

4. Mübteda ve Haber Arasına Gelen Unsurlar

Bazen mübteda ile haber arasına bazı kelimeler girebilir:

✔ İnne ve Kardeşleri (إِنَّ وأخواتها) – Mübtedayı nasb eder (فتحة), haberi merfu bırakır.
✔ Lâ nefyi cinsi (لا نافية الجنس) – Olumsuz anlam katar.
✔ Kâne ve Kardeşleri (كان وأخواتها) – Mübtedayı merfu bırakır, haberi nasb eder.

Örnekler:

  • إنَّ اللهَ غفورٌ. (Şüphesiz Allah bağışlayıcıdır.)
  • لا طالبَ حاضرٌ. (Hiçbir öğrenci yok.)
  • كانَ الجوُّ بارداً. (Hava soğuktu.)

Sonuç

İsim cümlesi, mübteda (konu) ve haber (hakkında verilen bilgi) olmak üzere iki temel unsurdan oluşur. Haber, tek kelime olabileceği gibi, cümle veya zarf tamlaması şeklinde de gelebilir. Mübteda ve haber arasında uyum olmalıdır.