Arapçada Etken İsim (İsm-i Fâil)
Etken İsim (İsm-i Fâil), Arapçada bir iş veya fiili gerçekleştiren kişiyi veya varlığı ifade eden isimdir. Türkçede “yapan, eden” anlamına gelir. Bu isim, genellikle mastar ya da fiilden türetilir.
Etken İsim Nasıl Oluşturulur?
- Üç Harfli (Sülasi) Fiillerden Türetilmesi: Sülasi fiillerde ism-i fâil, “fâil” kalıbında yapılır:
- Fiilin orta harfinin üzerine üstün (fetha), ilk harfin üzerine esre (kesra) gelir.
- Kalıp: فاعل
- كَتَبَ (yazdı) → كَاتِب (yazan, yazar)
- قَرَأَ (okudu) → قَارِئ (okuyan)
- عَلِمَ (bildi) → عَالِم (bilen, alim)
- Daha Fazla Harfli (Mezîd) Fiillerden Türetilmesi: Mezîd fiillerde ism-i fâil, genellikle meçhul mastarın başına مـ harfi getirilerek yapılır ve ilgili kalıplara uyar.
- Örnek:
- أَكْرَمَ (ikram etti) → مُكْرِم (ikram eden)
- تَعَلَّمَ (öğrendi) → مُتَعَلِّم (öğrenen)
- Örnek:
İsm-i Fâilin Çekimi
İsm-i fâil, eril, dişil, tekil, ikil ve çoğul durumlarına göre farklı şekillerde çekilir. Bunlar, sıfatların çekim kurallarına uyar.
Örnekler:
- Eril Tekil: كَاتِب (yazan)
- Dişil Tekil: كَاتِبَة (yazan kadın)
- Eril Çoğul: كَاتِبُونَ (yazanlar)
- Dişil Çoğul: كَاتِبَات (yazan kadınlar)
Cümlede Kullanımı
İsm-i fâil genelde bir isim ya da sıfat olarak cümlede yer alır. Ayrıca muzari fiilin yerini tutarak fiil gibi kullanılabilir.
Örnekler:
- İsim Olarak Kullanım:
- المُعَلِّمُ يَشْرَحُ الدَّرسَ.
(Öğretmen dersi anlatıyor.)
→ المُعَلِّمُ: Etken isim.
- المُعَلِّمُ يَشْرَحُ الدَّرسَ.
- Fiil Yerine Kullanım:
- الرَّجُلُ كَاتِبٌ رِسَالَةً.
(Adam bir mektup yazıyor.)
→ كَاتِبٌ: Yazıyor anlamında fiil yerine kullanılmıştır.
- الرَّجُلُ كَاتِبٌ رِسَالَةً.
Özel Notlar
- Etken isimler, Arapça metinlerde sıkça karşımıza çıkar. Fiil, özne ve zaman arasında bağ kurar.
- Çoğul hâli, sıklıkla cümle içinde dikkatli incelenmelidir çünkü anlam değişikliği olabilir.
Öğrenme Önerisi
- Etken isimlerin kullanıldığı cümleleri okuyarak bolca pratik yapın.
- Sık kullanılan sülasi fiillerden türeyen etken isimleri ezberleyin.
- Diyaloglarda ism-i fâili nasıl kullandığınızı kontrol edin.
Alıştırmalar: