Fiil Cümlesi (الجملة الفعلية) – Fiil, Fâil, Mef’ûl

Arapça’da fiil cümlesi (الجملة الفعلية), fiille başlayan cümlelerdir. Bu cümleler genellikle fiil (الفعل), özne yani fâil (الفاعل) ve nesne yani mef’ûl (المفعول به) olmak üzere üç temel unsurdan oluşur.

1. Fiil (الفعل) – Eylem

Cümlenin başında yer alan ve eylemi bildiren kelimedir.

✔ Üç temel zamanı vardır:

• Mazi (الماضي) → Geçmiş zaman (كتبَ – yazdı)
• Muzari (المضارع) → Şimdiki & geniş zaman (يكتبُ – yazıyor/yazar)
• Emir (الأمر) → Emir kipi (اكتبْ – yaz!)

✔ Fiil genellikle cümlenin başında yer alır.

Örnekler:

• ذهبَ الطالبُ إلى المدرسةِ. (Öğrenci okula gitti.)
• يأكلُ الطفلُ التفاحةَ. (Çocuk elmayı yiyor.)
• اكتبْ الدرسَ! (Dersi yaz!)

2. Fâil (الفاعل) – Özne

Fiili gerçekleştiren kişidir.

✔ Daima merfu (رفع) yani dammeli olur.
✔ Tekil, ikil ve çoğul hâlleri fiille uyum içinde olmalıdır.
✔ Bazen açıkça yazılmaz, fiilin sonundaki zamirden anlaşılır.

Örnekler:

• قرأَ الطالبُ الكتابَ. (Öğrenci kitabı okudu.) → Fâil: الطالبُ
• جاءَ المعلمُ. (Öğretmen geldi.) → Fâil: المعلمُ
• نذهبُ إلى المسجدِ. (Biz camiye gidiyoruz.) → Fâil: (gizli “biz” zamiri)

🔹 Eğer fiilin başında “نحن، أنتَ، هو” gibi zamirler yoksa, fiilin sonundaki harekeler özneyi belirler!

3. Mef’ûl (المفعول به) – Nesne

Fiilin etkilediği, fiilden etkilenen unsurdur.

✔ Daima mansûb (نصب) yani üstünlü (فتحة) olur.
✔ Mef’ûl genellikle fiil ve özneden sonra gelir, ancak bazen cümlenin başına da gelebilir.

Örnekler:

• أكلَ الولدُ التفاحةَ. (Çocuk elmayı yedi.) → Mef’ûl: التفاحةَ
• شرحَ الأستاذُ الدرسَ. (Öğretmen dersi açıkladı.) → Mef’ûl: الدرسَ
• سمعتُ القرآنَ. (Kur’an’ı dinledim.) → Mef’ûl: القرآنَ

4. Fiil Cümlesinin Yapısı

5. Fiil Cümlesi Çeşitleri

1️⃣ Geçmiş Zamanlı Cümleler (الماضي)

• سافرَ عليٌّ إلى تركيا. (Ali Türkiye’ye seyahat etti.)
• أكلَ الولدُ الطعامَ. (Çocuk yemeği yedi.)

2️⃣ Şimdiki ve Geniş Zamanlı Cümleler (المضارع)

• يقرأُ الطالبُ الكتابَ. (Öğrenci kitabı okuyor.)
• تدرسُ الفتاةُ الدرسَ. (Kız öğrenci dersi çalışıyor.)

3️⃣ Emir Cümleleri (الأمر)

• اكتبْ الجملةَ! (Cümleyi yaz!)
• اذهبْ إلى السوقِ! (Pazara git!)

6. Cümlede Fâilin Açık veya Gizli Olması

✔ Fâil bazen açıkça belirtilir:

• جاءَ المعلمُ. (Öğretmen geldi.) → Fâil açıkça yazılmıştır.

✔ Bazen gizlidir, fiilin sonundaki zamirden anlaşılır:

• ذهبتُ إلى المسجدِ. (Ben camiye gittim.) → Gizli fâil: “ben” (تُ)
• نذهبُ إلى المدرسةِ. (Biz okula gidiyoruz.) → Gizli fâil: “biz” (نحن)

7. Mef’ûlsüz Fiil Cümleleri

Bazı fiiller mef’ûlsüz olarak kullanılabilir:

• نامَ الطفلُ. (Çocuk uyudu.)
• جلسَ الرجلُ. (Adam oturdu.)
• سافرَ محمدٌ. (Muhammed yolculuk yaptı.)

Bu cümlelerde sadece fiil ve fâil bulunur, mef’ûl yoktur.

8. Özet

✔ Fiil cümlesi, fiil ile başlar.
✔ Fiili yapan özne (fâil) genellikle fiilden sonra gelir.
✔ Fiilden etkilenen nesne (mef’ûl) genellikle en sonda olur.
✔ Fâil merfu (dammeli), mef’ûl ise mansûb (üstünlü) olur.

🔹 Örnekler:

• كتبَ الطالبُ الدرسَ. (Öğrenci dersi yazdı.)
• أكلَ الرجلُ التفاحةَ. (Adam elmayı yedi.)
• قرأَ عليٌّ القرآنَ. (Ali Kur’an’ı okudu.)